نوشتار

 میشل تورنیه*                                                                                             

 

                                       گفتــار و نوشتـــار

 

 

     رابطه­ی زمان آموختن گفتار با نوشتار، از شیوه­ای که کودکان آن­ها را فرا می­گیرند آشکار و واضح می­شود. کودک که به دنیا می­آید، نه می­تواند بخواند و نه می­تواند بنویسد. این امر حاصل پدیده­ی بسیار مهمی است:استعداد گفتن و نوشتن اکتسابی است نه موروثی .اگر کودک گفتار و نوشتار را از پدر و مادرش به ارث می­بُرد، زندگی و تمدن ما به نحواساسی دگرگون می­شد. طبیعت چنین مقدّر کرده است.هر قدرهم پدر یا مادر کودک با سواد و دانشمند باشند باز کودک در بدو تولدش نادان است. مغز کودک مانند صفحه­ی کاغذ سپیدی است که می شود هر چیزی را بر روی آن نوشت و از نظرتئوری، اگر او را تنها و به حال خود گذاشت مغز او نا نوشته و سپید می­ماند.                           .                                                                                  

   فرا گرفتن گفتار و نوشتار دو تفاوت مهم و عمده دارند: گفتار را کودک خود به خود و اتوماتیک فرا می­گیرد، چون وارد  جامعه­ای می شود  که زبان  به کار گرفته  می­شود و جامعه سخنگوست . برعکس، نوشتار آموختنی است و پدر و مادر کودک آگاهانه به او می­آموزانند. مشاهده­ی  تابلوها و آکهی­های بی­شماری که کودک پیوسته با آن­ها رو در رو می­شود،  برای فراگرفتن نوشتار و خواندن کافی نیست. ممکن است انسان در محیطی که انبوه نوشتجات را مشاهده می­کند  بی سواد بماند. این امر عمومی است. کودک، اگر کَر متولد نشده باشد، گفتار را فقط از طریق گفت وگوی دیگران می­شنود و فرا می­گیرد. اما کودک، حتی اگر حس بینایی بسیار قوی هم داشته باشد، فقط با مشاهده­ی  تابلوها وآگهی­ها نمی­تواند نوشتن بیاموزد .                                                                  .                                                                                                                          

   فرا گرفتن خواندن، خواه در دبستان و خواه نزد پدر و مادر، مراحل مختلفی دارد. ممکن است انسان بتواند متن چاپ شده­ای را بخواند ولی نتواند دست نوشته­ای را بخواند. در کمدی مولیر،  ژرژ داندین، خدمتگار( لوبن) می گوید:      من متن چاپ شده را می توانم بخوانم، اما هرگز نتوانسته ام خواندن دست­نوشته را یاد بگیرم. باید اذعان کرد  که   ما نیز گاهی نمی­توانیم ازبرخی دست نوشته­ها که بد و ناخوانا  نوشته شده اند سر درآوریم. با این وجود، به گمانم ناتوانی خواندن  برخی دست­نوشته­ها با بی اطلاعی ما از عمل نوشتن همعنان است. چون امکان دارد  کسی بتواند بخواند ولی نتواند بنویسد. دراین حالت او فقط متن چاپ شده را می­تواند بخواند.                          .                                                                                           

 

   دومین تفاوت، خواندن با صدای بلند( دکلمه کردن، تلاوت ) و خواندن بی صدا است. موقعی که کودک خواندن را فرامی­گیرد، فقط با صدای بلند می­تواند بخواند. کودک ابتدا از هشت تا ده سالگی می تواند متن را با چشم بخواند. شگفتی آوراست که این روندِ تکامل تاریخی پراتیکِ خواندن، هزار یا دو هزار سال به طول انجامیده است .در مورد خواندن با صدای بلند می­شود بسیار گفت. برادر بزرگ­تر و یا پدر و مادر برای کودک متنی را با صدای بلند              میخوانند.اما درموارد دیگری نیز خواندن باصدای بلند مطرح است. ژید، موقع خواندن « یاد داشت های روزانه »  برای دوستانی که به دبدارش  می­آمدند آخرین صفحه ای را که نوشته بود  رو خوانی می کرد. لویی آراگون نیز که یک نسل جوان تراست ، آخرین شعری را که سروده بود می خواند. امروز این کار غیر قابل تصوراست. به گمانم    اگر امروز یکی از اعضای آکادمی کنکور به فکرافتد مانند آنها رفتارکند جنجالی برپاخواهد شد.                       .                                                                                                               

                                                                             

   هنگامی که اثر یک نویسندۀ فرانسوی به آلمانی ترجمه می­شود، نویسنده ناگزیر می­شود مراسم دهشتناک «کتاب­خوانی» را به جا آورد. خدا را شکر که در فرانسه چنین مراسمی وجود ندارد. درهرحال باید توجه داشت اهالی آلمان به جلسه­ای که نویسنده کتاب تازه­اش را می­خواند روی می­آورند، آن­چه که معمولا چنگی به دل نمی­زند. چون روخوانی کتاب حرفۀ او نیست . دراین جا مایلم  تجربه خودم را دراین مورد بازگویم که  تفاوت اساسی بین روخوانی کتاب و بداهه گویی را برجسته می­کند. تجربۀ من چنین است: من می­توانم  دوساعت و یا بیشتر بدون زحمت زیاد سخنرانی کنم.اما اگر از کتابم با صدای بلند روخوانی کنم پس از چند دقیقه خسته و درمانده می­شوم وعرق ریزان. بنابراین سخن برسر دونوع فعالیت است.                                                         .                                                                                              

   اخیرا کاست هایی وارد بازار شده که اغلب ازرمان­ها تهیه شده اند. ظاهرا این کاست­ها برای نابیناها تهیه شده اند. چون شنیدن آن­ها  آسان تر از خواندن خطوطی است که برای این­ها اختراع شده. اما گروه دیگری نیز آن­ها را به کار می گیرند: آدم­هایی که کم و بیش دچار عارضهَ  ناتوانی خواندن( لگاستنی) شده­اند و چون به خواندن علاقه­ای ندارند، از طریق این کاست­ها با آثار ادبی آشنا می­شوند. گروهی دیگر رانندگان اتومبیل هستند که رمانی را از طریق رادیو می شنوند، چون هنگام رانندگی نمی تواتند کتاب بخوانند.                                                                                   

   چندی پیش ازمن سئوال شد آیا مایل هستم کتاب­هایم را روی نوار کاست ضبط کنم. پاسخ من آری بود، چون نخستین حرفه ام گویندگی در رادیو بود ـ  بیست سال تمام، پیش از آن­که نخستین کتابم منتشرشود حرفه ام بود . تخصص من در آن موقع این بود که متون دشوارادبی را از آثار روسه گرفته تا آثار پروست در برابر میکرفن روخوانی کنم. ازاینرو با آن پیشنهاد موافقت کردم و دو کتاب را که برای کودکان نوشته بودم با صدای خودم روی نوار کاست ضبط کردم. پس ازآن ازاین کارصرف نظرکردم. ازاین پس کتاب­هایم راهنرپیشگان روخوانی کردند وبه صورت کاست منتشرشدند.خصوصا روخوانی هنرپیشه فقید فرانسوا شومت برایم بسیارجالب بود.                                            .                                                                                     

   چرا من ازاین کار صرفنظرکردم؟ چون من متنفر بودم خادم متنی­شوم که کار خودم بود، متنی که اثرخود من است باید اصولا متعلق به خودم و دراختیارخودم باشد. روخوانی متون روسه یا پروست البته چیز دیگری است واین موضوع مطرح نیست، چون این متون را باید به طور کامل، همآنطور که نوشته شده اند روخوانی کرد. برعکس اگر من متن خودم را بخوانم، چرا نباید آن را در حین خواندن تصحیح کنم ویا تغییردهم؟ من حق دارم چنین کنم! اما در این مورد سخن برسر چیز دیگری­است که با روخوانی جور نمی­آید. در واقع آنچه مطلوب است این است که به من بگویند: شما این رمان یا این داستان را نوشته اید. بنابراین این متن را در حافظه دارید. پس، ازحافظه، بدون نگاه کردن به متن چاپ شده آن را نقل کنید. البته اشکال و دشواری کار این است که بایستی تمام متن را بی کم و کاست خواند وچیزی برآن نیفزود. مشکل کسی که داستانی نقل می­کند این جاست. من بازهم به آین موضوع خواهم پرداخت.                                              .                                                                                                                                            

    در مورد روخوانی متن با صدای بلند، به خاطره­ای ازآموزشگاه شبانه روزی خود اشاره می کنم. من این خاطره را در رمان « عزراییل» نیز به کارگرفته ام. شب ها حدود صد دانش آموز بودیم که هنگام شام خوردن می­توانستیم با هم کپ زنیم.اما موقع ناهار، در سالن ناهارخوری  دانش آموزان دیگری که درپانسیون شبانه روزی نبودند  با ما ناهار می خوردند و تعداد ما دو تا سه برابر می­شد. ازاین­رو، هنگام ناهارخوردن حق نداشتیم کپ زنیم. درحین ناهارخوردن، دانش آموزی یپشت تریبون می رفت و کتابی را روخوانی می کرد. سالن وسیع بود و ناگزیر پر سر و صدا. میکرفن هم نبود. دانش آموزی که روخوانی می­کرد، برای آن­که صدایش را بشنویم، می­بایست تاگزیر با صدای بلند و یک نواخت فریاد­ کشد، مثل مراسم ورد خوانی برخی گروه­های مذهبی                         .                                                                

   اغلب، نثر و شعر از رادیو نیز پخش می شوند  که از شنیدن آنها راضی نمی­شوم. تصور می­کنم که من بهتر ازعهده خواندن آنها برمی آیم. این بدان معنی نیست که خودم را بهترین گوینده تلقی می­کنم، بلکه منظورم چیز دیگری است: تحلیل و تفسیر نثر یا شعری که کسی برایم روخوانی می کند کار خودم است. اما هنگامی که دیگری برای من روخوانی می کند امکان تحلیل و تفسیر آن  را ازمن سلب می­کند. کتاب برای این است که آن را بخوانم. اما شعر چیزی است که من آنرا با صدای بلند فرائت کنم. لحن صدا و تفسیر من از شعر ضروری­است.از اینرو، اگر گوینده ای آن­ها را        یک نواخت روخوانی کند مطلوب من است. چون متنی که خوانده می­شود تا حدی ماده خام است و به من امکان       می­دهد­ هرطور می­خواهم­ آ­ن­ را تفسیرکنم                                                         .                                                                                                        .                                                                                    این امر در مورد تآتر بیشتر صادق است. تجربه به من آموخت که  برای روخوانی متون  تراژدی یا کمدی آدم مناسبی نیستم. من هنگام خواند ن متن درام ، نه تنها صدا و حرکات بازیگر را ندارم  بلکه صحنه و نور نیز وجود ندارد تا نیروی تخیل سهم بس مهم خود  را  دراین قطعه ایفا کند. موقعی که من می­خواهم متن آثری را که روی صحنه تاتر مشاهده کرده ام  در خانه بخوانم، درهمان ابتدا از ادامه خواندن صرف­نظر می­کنم. چون  متن، برای نمایش روی صحنه تاتر نوشته شده است                                                                                .                                                                                                                                                                                    دومین نوع گفتار، شعرغنایی است. من یقین دارم چنین اشعاری برای روخوانی سروده نشده اند بلکه برای ازبرکردن وازبرخواندن، با صدایی خاص و درخور آن  سروده شده اند. مانند متونی که برای نمایش روی صحنه تاتر نوشته شده اند. فراگرفتن ادبیات بدون استعداد ازبرکردن تعداد قابل توجهی شعر غیرقابل تصوراست. امروز به زحمت        می توان دانش آموز دبیرستانی یافت که هزار قطعه شعر ازبرکرده باشد. البته ساختارشعر نو نیز دراین مورد نقشی ایفا می کند. چون شعرنو پای­بند به وزن،  ریتم و قافیه نیست، به زحمت می شود آن را ازبرکرد. من تا چندی پیش  می توانستم شعری از پل والری را از بر بخوانم که حدود یک ساعت به طول می­انجامید.اما از اشعار پل آلوار، حتی چند بند هم ازبرنیستم، چون اشعارش وزن و قافیه کلاسیک ندارند و در حافظه من باقی نمانده اند                   .                                        

    سومین نوع خاص دراین مورد ، شفاهی بودن قصه یا افسانه است. افسانه، در دوران گذشته پدیدآمده است: مانند  افسانه های مشرق زمین در«هزارو یک شب»، افسانه هایی که حواریون نقل کرده اند و قصه های جن وپری وغیره . وجه مشترک شان شفاهی بودن آن­هاست که سینه به سینه نقل شده اند. با این وجود، باید بین افسانه­های عامیانه که نویسندگان علاقمند آن­ها را گردآوری و ثبت و ضبط کرده اند  با افسانه­های اصیل هنرمندانه­ای که نویسندگان ابداع کرده اند تفاوت قائل شد. افسانه­های برادران گریم از توع نخست اند و افسانه های آندرسن از نوع دوم. در فرانسه نیز چنین است. مؤلفینی مانند هنری  پوررات، آناتول لو براس و.........اقسانه­هایی گردآوری کرده اند که مدتها پیش ازاین که رادیو و تلویزبون اختراع شوند در کلبه و کاشانه­های مغرب زمین نقل می شدند.                      .                                 

    هم چنین یاید بین حکایت( قصه یا افسانه) با نوول تفاوت گذاشت.چون قصه، برای گفتن است (شفاهی است) ولی نوول برای خواندن نوشته شده است. نوول ، هم­چنان که از نامش پیداست  به گزارش­های روزنامه­ها شباهت دارد  که برای خواننده نوشته شده است. برعکس، قصه گویی نوعی سرگرمی است که لازمه اش جمع شدن عده ای گردهم و گوش فرادادن آنها به آن است. من به هر دو اشتغال دارم و مجموعه­ای نوشتم ومنتشرکردم که با داستان آغاز         می شود وبا افسانه پایان می گیرد.                                                                      .                                    

    بسیارجالب است اگر وضعیت نقال افسانه را که آدمی شفاهی است، با داستان نویس وشاعر، که نویسندۀ متن است مقایسه کنیم. هردو به نحو شگفتی آور، هم متکبرند وهم فروتن. هردو شبیه هم درهمان آغاز بی پروا اعلام می­کنند که« می خواهم برای شما خارق العاده ترین وحیرت انگیزترین داستانی که تاکنون نشنیده اید  نقل کنم».البته این را نه رمان نویس بر زبان می­آورد و نه شاعر، چون رمان نویس و شاعر خود را به تنهایی خالق اثرتلقی می کند واگر چنین گوید به سختی می توانند تحسین دیگران را برانگیزند. اما این موضوع در مورد نقال افسانه و نویسنده نوول صادق نیست . نوول­نویس خود را رآلیست می داند و رضایت خاطراو این است که چشم و گوش خوانندگانش را باز می کند. او پیوسته می گوید: « من چیزی اختراع نمی کنم بلکه آنچه را وجود دارد توصیف می کنم». دراین حالت،  او شبیه عکاس است که با دوربین سراسر جهان را در می­نوردد و صحنه ها و اشخاص غیرعادی را تبت و ضبط        می کند. عکاس­های مشهوری، چون ادوارد بوبا و هنری مازتیر برسون و..ریاکارانه گفته اند که « عکس هایی را که من گرفته ام همه می توانند بگیرند».آری، ریاکارانه است، چون اگر گفته آنان را جدی بگیریم، استعداد و ابتکارخلاق خود را انکار می کنند.                                                                                                                         .                                                                                                                               

   فروتنی نقال افسانه به گونۀ دیگری است. درحالی که نویسندۀ نوول به فضایی که خود درآن حضور دارد            می پردازد،  نقال افسانه، زمان وقوع حادثه را به گذشته ارجاع می دهد. او خواهد گفت،« من برای شما داستان شگفت انگیزی نقل خواهم کرد که تا کنون نشنیده اید. من دراین واقعه حضور نداشته ام، این داستان را از مادر بزرگم شنیده ام یا از نقال هزار ویک شب».                                                                                                        

     به گمانم فروتنی نقال افسانه صادقانه تراز نوول نویس است. چون در افسانه­ها که به طور شفاهی دهان به دهان نقل می شوند، سنت نقش اساسی ایفا می کند. بنا براین، افسانه یا  قصه گو عین آن چه را که از دیگران  شنیده است نقل نمی کند. او اگرچه  شخصیت­ها و اعمال آنها را مطابق با سنت حفظ کرده است ونقل می کند، اما به سلیقه و ذوق خودش تفسیر و بازسازی می­کند.                                                 .                                                                                                                                                                                                                                              

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ترجمه ی محمد ربوبی                                                                                                                         

Michel Tournier * عضو آکادمی کونکور، برگرفته ازمجله SINN UND FORM, 2007/3.Heft